Кан-оол Даваа: «Иван Чучев республикага, ооң чонунга ынак чораан»
Республиканың чону Иван Васильевич Чучев-биле бо хонуктарда чарлып турар. Ол тыны тудуш болу берген Тываны бодунуң төрээн чурту кылдыр санап чораан.
ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) Даргазы Кан-оол Тимурович Даваа ооң-биле республиканың хоойлужудулга органынга үр чылдарда кады ажылдаан кижилерниң бирээзи. Спикер редакцияның дилээ-биле депутаттап чораан коллегазының дугайында чылыг, чырык сактыышкыны-биле үлешкен.
- Республиканың хөй-ниитизи Иван Васильевич Чучевтиң аар аарааш, чырык өртемчейден чарлып чорутканын республикага улуг чидириг деп санап, ханы качыгдал-биле хүлээп алган. Ол Тываның көскү күрүне болгаш ажыл-агый удуртукчузу, хөй-ниитичизи кылдыр бистиң чүректеривиске мөңгеде артар. Тыва парламентиге хөй чылдарда эгин кожа үре-түңнелдиг депутаттап ажылдап чораан биче сеткилдиг акывыс чок апарган деп дыңнааш, баарывыс ажып, ханы муңгаралга алыстывыс. Иван Васильевич бистиң үнелиг сүмелекчивис, быжыг чөлеңгииживис болгаш ыяк талалакчывыс чораан.
- Кан-оол Тимурович, Иван Васильевич-биле кажан бир дугаар танышкан Силер?
- Тыва Республиканың Дээди Хуралының ийиги чыыжының депутадынга 2000 чылда соңгуткаш, танышкан мен. Ынчан Шолбан Валерьевич Кара-оол тыва парламентиниң Даргазы турган. Ол чылдарда Иван Васильевич республиканың хоойлужудулга органының депутады болбушаан, «Революцияның чалбыыжы» совхозтуң директору албан-дужаалга ажылдап турган.
Ол үеде аныяк кижи депутаттар бөлүүнге кирип алгаш, көдээже үнүүшкүн кылып, мурнакчы совхозтуң ажыл-агыйы-биле таныжып чораан бис. Ынчан-на Иван Васильевич Чучев ажылга кончуг кызымак, харыысалгалыг, ажык болгаш парламентиже ылап-ла чоннуң төлээлекчизи кижи-дир деп чүвени билип каан мен. Чүгле ындыг шудургу кижи улуг ажыл-агыйны тудуп шыдаар. Совхозка барып турган үевис дээрге, хоозуралдың чылдары болгай. Ынчан республикага ийи-үш-ле шору күрүне ажыл-агыйы турган. Оларның быжыы – «Революцияның чалбыыжы» совхоз. Чазактың дилээ-биле ук ажыл-агыйны Иван Васильевич Чучев 1989 чылда хүлээп ап турда, хоозураар четкен турган ажыл-агый-дыр.
- Иван Васильевичиниң быжыг талазы чүде турганыл?
- Көдээ черден үнген болгаш, агроүлетпүр комплекизиниң байдалын, ниитизи-биле республиканың бүгү талалыг амыдыралын кончуг эки билир кижи чораан. Ооң түңнелдиг ажылының үндезини, быжыг талазы ында турган. Ынчангаш парламентиге каш чыыш дургузунда үре-түңнелдиг, чоннуң бүзүрелин чаалап алган ажылдап чорааны ол.
Соңгукчуларының чагыгларын доктаамал кызып күүседип чорду. Чаңгыс-даа кижиниң дилээн харыы чок арттырбас чаңчылдыг чораан. Соңгукчулар Иван Васильевичиге дыка бүзүрээр болгаш, хөй санныг хуу дилеглерни киирип турган. Ол-бо черлерде көдээ ажыл-агыйларга, хуу араттарга, тараачыннарга көргүскен дузазын санаары ам берге.
- Чазакка база улуг албан-дужаалга ажылдап чораан кижи болгай…
- Иван Васильевичиниң ажылгырын билир болгаш, Тываның Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оол ону 2007 чылда бодунуң чаа командазынче чалааш, ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы албан-дужаалга томуйлаан. Аңаа көдээ ажыл-агый адырын харыылап ажылдап чорааш, ону быжыглаарынга, сайзырадырынга улуг күжүн үндүрген. Ол амыдыралының сөөлгү хонуктарынга чедир Тываның Баштыңы Шолбан Валерьевич-биле, тыва парламенти-биле чоок, бүзүрелдиг харылзаазын үспээн.
- Амыдыралчы улуг арга-дуржулгазы депутат ажылынга дузалыг турган боор аа?
- Депутат кижи чон-биле сырый ажылдаар, оларның эрге-ажыктарын камгалаар болгаш, соңгукчулардан хоорук болуп шыдавас. Иван Васильевич амыдыралды эки билир чораан болгаш, республиканың хоойлу-дүрүмнерин ажылдап кылып турда, кончуг бодамчалыг болур чораан. Хоойлунуң сөс бүрүзү аңаа чугула турган. Бодунуң туружун каяа-даа камгалап шыдаар, тускай үзел-бодалын илередиринден чалданмас болгаш, чаңгыс чер чурттугларының хүндүткелин чаалап алган чораан. Кожууннарга кады ажылдап чоруурга, кайы кижиге азы кайы ажыл-агыйга кандыг эт-херекселди кажан бергенин, оларның канчаар ажылдап турарын дөгерезин билир боор онза кижи.
Республиканың көдээ ажыл-агыйынга, экология болгаш чер айтырыгларынга хамааржыр хоойлуларның хөй кезии Иван Васильевичиниң удуртуп турганы Аграр комитетке ажылдап кылдынган, азы болза, ооң деткимчезин алган болуп турган.
И.В. Чучев-биле ажылдап чораанывысты үнелеп, аңаа хүндүткеливисти илергейлеп турар бис. Ооң төрээн кижилеринге, чоок улузунга, кады ажылдап чораан хөй санныг эш-өөрүнге ханы качыгдалды Дээди Хуралдың мурнундан илередип тур бис.