Верховный Хурал (парламент) Республики Тыва

Официальный сайт search.png   vkontakte   facebook   twitter

Тыва дыл - чоннуң өнчүзү

01 ноября 2017 - 14:48

Бөгүн, ноябрьның 1-де, Тыва дыл хүнү-биле Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) депутаттары "Тыва дыл - чоннуң өнчүзү" деп республиканың ийи дугаар форумунга киришкеннер.

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым!

Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) мурнундан болгаш бодумнуң өмүнээмден силер бүгүдеге Тыва дыл хүнү-биле изиг байырымны чедирерин чөпшээреп көрүңер!

Дыл дээрге чоннуң тускайлаң, өскелерден онзагай болурунуң эң кол демдээ, сагыш-сеткилиниң илередикчизи болгай. Бистиң төрээн тыва дылывыс ниити турк уктуг боорда, кожа-хелбээ үр үеде чурттап келген орус, моол чоннарывыстың дылдарындан база дыка хөй сөстерни үлегерлеп ап, база бир тускай өскелерге дөмейлешпес бай дыл болу берген.

Ынчангаш  тыва чон үе-дүптен бээр байлак культуралыг, онзагай төөгүлүг, чечен-мерген дылдыг чораан дээрзин төөгү көргүзүп турар. Дыка үр үелерде тыва дылывыс тускай бижимели чок-даа турган болза, чечен-мергенин салбайн, аас чугаа таварыштыр салгалдан салгалче бүдүн-бүрүн дамчып келгени кайгамчык.

Шак ынчалдыр тускай бижик чок чораан дылывысты улам сайзыраткан, аңаа алфавитти тургузуп турган Чадаана хүрээзиниң улуг лама башкызы Лопсан-Чимит Монгушка, Александр Адольфович Пальмбахка болгаш баштайгы эртемденнеривис Шулуу Чыргал-оолович Сат, Доруг-оол Алдын-оолович Монгуш, Борис Исакович Татаринцев дээн ышкаш тыва дылды эртем езузу-биле шинчилеп, үнелиг эртем ажылдарын чырыкче үндүрүп, төрээн дылывыстың бижимелин тургузуп, тускай дүрүмнерлиг, чурумнуг кылып каан өске-даа эртемденнерге өөрүп четтиргенивисти база катап илередип тур бис.

Үениң сайзыралының аайы-биле тыва дылывыс амыдыралга эвээш ажыглаттынып, чоорту шуут чиде берип болурунуң айыылы тургустунуп келген дээрзин аныяк өзүп орар салгалдарывыс биске билиндире берген болгай. Ынчангаш 2003 чылда бистиң республикавыска тыва болгаш орус дылдарның дең эргелиг сайзыраарынга эптиг байдалды тургузарының дугайында доктаалды хүлээп алган бис.

Ук доктаалда айтып турары-биле алырга, Тыва Республиканың чурттакчызы бодунуң төрээн дылын болгаш культуразын хостуг сайзырадыр, харылзаага, кижизидилгеге, өөредилгеге болгаш уран-чүүлге-даа бодунуң күзели-биле ажыглап болур эргелиг болган. 

Ооң-биле чергелештир республикадан дашкаар Россия Федерациязының өске булуңнарында өөренип, чурттап чоруур тыва чонга төрээн дылын болгаш культуразын утпайн, улам сайзырадып, ажыглап чоруур хостуг эргени база киирген. Ырак хоорайларда өөренип чоруур тывалар төрээн чонунуң дылын, культуразын болгаш чаагай чаңчылдарын  сайзырадыры-биле ниитилелдерни-даа тургузуп, национал культура төптерин-даа ажыдып ап болур. Ынчангаш амгы үеде Тывадан дашкаар өөренип чоруур ажы-төлүвүс аразында чыглып, чаңгыс чер чурттуглар чыыжын удуртуп, харын-даа мырыңай оларның аразында тускай солун конкурстарны-даа, национал хевирлерге спортчу мөөрейлерни-даа хостуг эрттирип турар апарганы ол.

Амгы үеде Тыва Республиканың күрүнениң эрге-чагырга черлеринде ажыл-агый база ийи дыл кырында чоруп турар. Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) сессияларынга-даа, комитеттер хуралдарынга-даа депутаттар болгаш өске-даа сөс алган кижилер бодунуң күзээн дылынга бодалын илередип болур. 

Ындыг турбуже, тыва дылды эвээш дыңнап турарындан чаа өзүп орар чаштарывыста төрээн дылывыс ам-даа арай чегей сайзырап турар дээрзин эскерип тур мен. Оларның үргүлчү көрүп турары теледамчыдылгаларында, интернет четкилеринде тыва дылывыс дыка эвээш ажыглаттынып турар-дыр.  Ынчалза-даа ону буруудадыр чылдагаан кылып албайн, уруг-дарыг-биле тыва дылга үргүлчү харылзажып, оларга төрээн дылының онзагайларын дамчыдып бээрин бүгү ада-иелерден дилээр-дир мен.

Бистиң өгбелеривис шаандан тура төрээн дылының дузазы-биле бодунуӊ салгалдарын эки мөзү-бүдүштүг, төрээн черинге болгаш чонунга бердинген төлептиг кижилер кылдыр кижизидип чораан болгай.

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым! «Чоннуң өлүм чок чоруу - дылында» деп чогаалчы Расул Гамзатовтуң чугаалаанын дыка шын деп санаар мен.  Ынчангаш тыва дылывысты моон-даа соңгаар үнелеп, ону үргүлчү ажыглап, аныяк салгалдарга байлак хевээр дамчыдып бээрин кижи бүрүзү бодунуң дорт хүлээлгези кылдыр көрүп, ону сайзырадыры-биле бүгү базымнарны кылып чорууруңарны күзевишаан, өг-бүлеңерге аас-кежикти, ажыл-агыйыңарга чедиишкиннерни йөрээп тур мен!

Хүндүткел-биле,

Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) Даргазы К. Даваа

 



Возврат к списку