Өвүр кожууннуң Наадымы-биле байыр чедириишкини
Өвүр кожууннуң Наадымы-биле Тыва Республиканың Чазааның Баштыңы Шолбан Валерьевичиниң болгаш Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) мурнундан өвүржүлерге Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) Даргазы Кан-оол Тимурович Даваа изиг байырны чедирген:
Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым!
Өвүр кожууннуң ажыл-ишчи чону, кожуун Наадымының эң-не кол маадырлары – эрес-шудургу малчыннарывыс!
Онза хүндүткелдиг күш-ажылдың хоочуннары!
Хүндүлүг кожууннуң удуртукчулары Аржаан Никифорович биле Андрей Ангыр-оолович!
Өвүр кожууннуң күш-ажылчы чону малчыннарның Наадым байырлалын кончуг шалыпкын, тура-соруктуг, хей-аъды бедик байдалда эрттирип турары кончуг эки-дир. Эр-хейлер! Тыва Республиканың Чазааның, Дээди Хуралының мурнундан болгаш бодумнуң өмүнээмден изиг байырны силерге чедирип тур мен! Малга чем белеткелиниң үезинде байыр-наадымнарны ийи-үш хонук дургузунда шөйүп турбайн , чаӊгыс хүн дургузунда шынарлыг болгаш солун байдалда эртирип алыры кончуг ажыктыг. Мал малдап чорууур улуска кышка белеткел үезинде , сиген кезилдезинде, мал-маганын семиртип, тайгалап турар улуска байырлалдар эртирер дээш улуг шаптык кылбас кылдыр өөренип алыр болзувусса эки. Эрткен кыш бистерге кадыг-дошкун, хары улуг, мал-маганга кышты ажары кончуг берге болганын билир бис. Ынчангаш мал чемин белеткээр ажылдарже бо чылын улуг кичээнгейни угландырып турар бис.
Берге кыштыӊ түӊнелдери кожууннуң көдээ ажыл-агый талазы-биле көргүзүглеринде билдинип, херек кырында бадыткаттынып көстүп турар. Ол чүл дээрге, эрткен чылга деңнээрге мыйыстыг бода малдың баш саны 1хуу кызырылган, амгы үеде саны 11 414 болуп турар. Оон аңгыда инектерниң саны база 3 хуу кызырылган, 4 141 баш бар, шээр малдың баш саны 2 хуу кызырылган, саны 154 104 баш, хаваннарының саны 41 хуу кызырылган, 58 баш бар деп бо чылдың июль 1-де үндүрген сан-чурагайлар бадыткап турар.
Ындыг-даа болза, бистиң шыдамыккай малчыннарывыстың ажыл-ижиниң ачызында чылгы малдың баш саны 7,2 хуу өскен, 6814 баш четкен, сарлыктарның 1029 баш чедип, 5,6 хуу өскен. Мындыг эки көргүзүглерни чедип алган ажыл-ишчи чылгычыларывыска болгаш сарлыкчыларывыска өөрүп четттиргенивисти илередип байырдан чедирип каалыңар!
Өвүр кожууннуң девискээринде 3 муниципалдыг бүдүрүлгелер болгаш 74 КФК-лар ажылдап турар. Бо чылдың 6 айларының сан-чурагайлары-биле алырга, кожууннуң шупту ажыл-агыйлары 1018 тонна эътти, 902 тонна сүттү, 203 тонна дүктү бүдүрүп үндүрген бооп турар. Ол чүл дээрге, бистиң өгбелеривистиң шаг-шаандан тура кылып чораан үндезин ажыл-агыйларындан халбактаныр болзувусса, кажан-даа аш-чутка таварышпас бис дээрзин бадыткап турары ол. Малдыг болур болзувусса эътке, сүтке, алгы-кешке, дүкке черле муңзавас болур бис. Ынчангаш мал малдап чоруур чаңгыс чер-чурттугларымга кызып, мал-маганындан черле салдынмайн, салгалдан салгалче дамчыдып, малының баш санын көвүдедип, артыкшылдыг садып-саарыптар малды база өстүрүп алырын чагып сүмелээр-дир мен. Малдыг кижи малын дужаагаш, акша-төгерикке чедирип алзын дээш, чер-черлер аайы-биле сүт хүлээп алыр, эът болбаазырадыр биче бүдүрүлгелерни ажыдып турар бис. Чадаанада, Кызыл-Мажалыкта болгаш Сукпакта эът болбаазырадыр, мал хүлээр черлер ажылдай берген. Ол дээрге Тывавыстың эң-не кол кижилери, малчыннарга, эки байдалдарны тургузар дээш кызып чоргузуп турар ажылывыстың көскү чедиишкиннери-дир!
Чаш уругларның төрүттүнер талазы-биле силерниң кожуун бүгү республиканың деңнели-биле алырга, 14,7 хуу бедик бооп турар. Муң чурттакчы чонга хамаарыштыр алырга, 25,8 кижи онаажып турар. Сайзыралдыг чурттаарынга эки байдалдарны тургузуп турар черге чаш уруглар хөйү-биле төрүттүннер. Ынчап кээрге, силерниң кожуунуңар ниитизи-биле сайзырап, кижилерниң амыдырап чурттаарынга таарымчалыг байдалдар тургустунуп турар дээрзин херек кырында бадыткап турар-дыр. Сөөлгү үеде Өвүрде кылып чоргузуп турар эгелээшкиннерни болгаш солун болуушкуннарны интернетте делгереңгейи-биле чырыдып турарыңар кончуг солун бооп турар. Социалдыг четкилер таварыштыр боттарыңарның кылып чоргузуп турар хемчеглериңерни бүгү делегейде улустарга көрүп билип, номчуп, сонуургаар арганы берип турарыңар кончуг эки-дир.
Хүндүлүг Өвүр кожууннуң ажыл-ишчи чону! Өвүр чону хүндүлээчел, биче сеткилдиг, бот-боттарын деткижип билир, үрүгүлчү бот-боттарынга дузалажып чоруур, аажок демниг чон деп силерни каяа-даа мактап, чижек кылдыр чугаалап чоруур-дур мен. Шак-ла ынчаар амыдыралда берге байдалда таваржы берген чаңгыс чер-чурттугларыңарны деткиир, буянныг аажы-чаңыңарны салбайн, чер-чурттуңарны кезээде күш-ажыл-биле алдаржыдып чорууруңарны күзээр-дир мен!
Бо чылдан эгелеп М-54 деп Федералдыг улуг орукту Кызылдан Шагаан-Арыг-Чадаана-Хандагайтыже угландырып алганывыс бистиң республикага дыка улуг чедииишкин болгаш тиилелге болду. Алды чыл ажыг кылып келген ажылывыстың көскү түңнели-дир. Ам бүгү Тываны таварты эрткен оруувустуң деңнели мурнунда турганындан шуут өске апаар. Ам безин дыка хөй черлерин чаартып кылып турарын силер боттарыңар көрүп, ол оруктап чоруп турар болгай силер. Ынчангаш оруктар экижиир болза, бистиң экономиктиг сайзыралывыска дыка улуг идигни бээр дээрзинге бүзүреп тур бис.
“Чаа культура одаглары турар” деп “Единная Россия” партиязының программазы-биле Тывага туттунар чаа клубтарның бирээзи – Чаа-Суурда чаа культура одааның таваа салдынган, тудугну күзүн доозар дээш, тудугжулар кидин-түлүк ажылдап турар. Ынчангаш Чаа-Суурнуң чаа культура одаан улуг өөрүшкү-биле ажыдар байырлалга силерниң-биле кады өөрүшкүңер үлежип чеде бээримни аазап тур мен.
Хүндүлүг чонум! Кыдыг-кызыгаар черде Тываның кызыгаарын камгалап чурттап чоруур улус силерге кожууннуң Наадымын таварыштыр база катап байырымны чедирип тур мен! Шак-ла ынчаар төөгүвүстү камнап, ужур-чаңчылдарывысты улам хөгжүдүп, аныяк өскеннеринниң бот-идепкейин деткип, кайгамчыктыг чараш бойдус-хүрээлеңивисти карак огу дег хумагалап, бот-боттарывысты хүндүлежип чоруп көрээлиңер! Ажыл-ижиңер бүдүнгүр болурун, амыдырал чурталгаңарга аас-кежикти, чорук-херээңер чогуп чоруурун, аал-ораныңарга өөрүшкү-маңнайны, кадык-сергек чорууруңарны, бүгүдеге чедиишкиннерни болгаш сайзыралды күзедим!